Aline

aline / charles-ferdinand ramuz, trad. rené de saussure, komentis kaj prinotis vilhelmo lutermano - monda asembleo socia, 2007. - 125 p.

originalo el: 1905.

karlo-ferdinando ramuz (1878-1947) estis franclingva svisa verkisto. aline kalkuliĝas kiel lia unua romano kaj la titolo ankaŭ estas la nomo de la ĉefrolulo, juna svisa kamparanino. ĝi prezentas iom romantike malfeliĉan temon pri junulino gravedigita kaj forlasita de amato, kontraste al postaj ramuzaj verkoj, kiuj sin turnos al pli sociaj temoj.

aline jam enhavas la ĉefajn ecojn, kiuj poste famigis kaj misfamigis ramuzon. famon kaŭzis la sobra, atenta priskribo de la kampara medio svisia. la aŭtoro tenas sin iom malproksime de la rolantoj, sed li bildigas ĉiujn okazaĵojn freŝe, kiel ili mem bildigus. eĉ metaforoj zorge restas en la kampo de ilia ĉiutaga mondo: ŝi hezitis kaj ŝia koro tremetis kiel pomo ĉe pinto de branĉo.

misfamon kaŭzis la stilo. en dialogoj, sed ankaŭ en priskriboj, ramuz konservas la parolturnojn de svisaj popolanoj. oni riproĉis, ke li verkas per „malbona franca lingvo“, ja per celkonscie malbonigita lingvo. kaj li defendis sin asertante, ke tio estas parolmaniero akorda kun tio kaj tiuj, pri kiuj li verkas...

ĉi tiu reeldonita traduko havas plian intereson, ke ĝin publikigis en 1911 renato de saussure. renato de saussure famas pro epokfara eseo pri esperanta vortfarado. krom gramatikiste li aktivis do ankaŭ tradukiste. kiom sukcese? la tasko malfacilis, ĉar li devis iel sentigi la apartan stilon de la aŭtoro. tiuflanke li miaopinie nur duone sukcesis. al diversaj legantoj iuj frazoj sonos probable iomete pli strange, ol popole.

la reeldoninto interese komentas, krom pri la tradukinto, ankaŭ pri iuj proprecoj de frua esperanto. estas surprize ke apud tiom detalaj rimarkoj restas tekstaj eraroj eble konservitaj el la originala eldono: "fermetanta fojno" (fermentanta), "en sia kapo intermiksiĝis ĉiuspecaj pensoj" (lia), "iri ni en la arbaron" (iru?) kaj similaj. tiaj makuletoj tamen malabundas, ili ne ĝenos la legadon de bona mor-romano kun iom surpriza kaj elreviga fino.

ĵ. vaŝe

La longa vojo

la longa vojo / richard meye. - vieno: pro esperanto, 1990. - 138 p.

originala eldono el: 1935.

du viroj vagas de restejo al alia restejo por senhejmuloj. ili almozpetas, tiras siajn vivojn antaŭen, sen perspektivo, sen ribelo, sen plendoj, ĉu gaje? – eble eĉ gaje. iun tagon tamen ili renkontas bienulon, kiu donas al ili malgravajn sed stabilajn funkciojn kiel ĝardenisto kaj bibliotekisto. iu el la du amikoj ne sukcesas kaŝi de la bienulo, ke iam li estis fama muzikisto. sed instigoj kaj helpo, por ke li rekomencu sian karieron, fiaskas. post ioma tempo la alia vagulo deziras denove vagi, kaj li foriras. ankaŭ la dua reiras sur la vojon, sur la longan vojon, kaj post longa serĉo kaj diversaj aventuroj ili rekuniĝas, ĝis kiam morto de unu soligas la alian.

pri vivo de senhejmuloj tradicie temas en socikritika aŭ satira literaturo. ĉi tiu romano kondukas la temon al tute alia direkto: malmultaj roluloj en ĝi havas nomojn; malfacile oni divenus en kiu jaro, apenaŭ en kiu jarcento ili vivas; urboj kaj landoj estas sennomaj. el tiu sennomeco, el siaj simplaj frazoj, el sia senartifika prezento de homoj kaj sentoj, „la longa vojo“ ricevas iaspecan diafanecon. ŝajnas, ke la aŭtoro vidas senhejmecon kiel bildon de malkonstanta homa vivo, en kiu ĉio forpasas, eĉ fine fidela amikeco, kaj la animstaton de vaganto li vidas kiel plej trafan respondon al tiu malkonstanteco...

laŭ noto de la reeldonanto herbert mayer, la aŭtoro de tiu originala romaneto same diskretas kiel siaj roluloj: li vivis en germanio apud kolonjo kaj aktivis en la 1930aj jaroj. pri li oni scias nenion kroman.

ĵ. vaŝe

Regulus

regulus / lorjak. - ascoli piceno: edizioni gabrielli, 1981. - 340 p.

lorjak (oficialnome j. l. mahé) elektis kiel lokon por historia romano parizon, kaj kiel tempon la deksepan jarcenton. la medio estas la densa, vigla franca ĉefurbo, en kiu "regulus", korporaciestro de oraĵistoj kaj skabeno en la urba administro, iun tagon subite malaperas. la familio esploras, gazetisto priserĉas, la polico enketas... regulus siaflanke provas eskapi el sinsekvaj malliberejoj, provas diveni, kiu rabis lin kaj por kiu celo... la agado impetas, ĉiu parto enhavas surprizojn kaj lasas enigmojn por la sekvo.

kontraste al aliaj verkoj de lorjak, ĉi tiu ne impresas kiel distraĵo rapide redaktita. helpate de historiisto, la aŭtoro atente bildigis la medion, kaj plektis ĝian priskribadon en la agadon. la roluloj havas klarajn aspektojn kaj karakterojn, iom karikaturajn por amuzo de la leganto.

neeviteble la zorga prezento de historiaj objektoj, moroj, institucioj kaj aliaj necesigas abundan vortprovizon. plie lorjak senhezite uzas francajn hom- kaj loknomojn kaj iafoje parolas per kontrastoj, ironiaj troigoj aŭ metaforoj. iom rezignante pri kompreno de ĉiuj ĉi detaloj oni legos la tuton laŭ la taŭga, rapida ritmo de agado-rakonto, kiu plaĉos al ŝatantoj de la „tri muskedistoj“ aŭ aliaj similaj aventurromanoj en historia vesto.

ĵ. vaŝe

Marta

marta / eliza orzeszkowa, trad. ludoviko lazaro zamenhof. - bielsko-biała: kleks, 1999. - 256 p.

originalo el: 1872.
esperanta traduko el: 1910.
en la reto: http://www.esperanto.pl/page.php?tid=206000

fine de la deknaŭa jarcento juna vidvino kun filineto provas vivteni sin memstare. tra la pola ĉefurbo, varsovio, ŝi serĉas laboron, kiun ŝi kapablus plenumi: muzikinstruon, desegnadon, ŝtofovendadon, lingvoinstruon... ĉiajn aferojn tiam lernatajn de inoj, ĉiajn aferojn, por kiuj ilin oni malakceptas kiel profesiulojn, jen ĝentile, jen abrupte. la aŭtoro bildigas socion, kiu fortenas virinojn el profesia vivo.

siatempe la romano estis avangarda per sia temo, kaj tiurilate ĝi interese vidigas la intertempan evoluon de seksaj roloj en eŭropo. avangarda ĝi ne estis stile, kaj sekve post unu jarcento ĝia patosemo sonas eksmode:

Kun vizaĝo levita al la malluma ĉielo ŝi etendis ambaŭ manojn supren. Ŝia buŝo malfermiĝis kaj eligis neklaran ekkrion. Ĉu ŝi ĵetis al la stelplena ĉielo suferplenan plendon, ĉu ŝi elĝemis vorton de pardono, ĉu eble la nomon de sia infano? Neniu klare aŭdis.

tiu libro restas tamen referencverko. en ĝi zamenhof provis la lingvon internacian en traduko de modernepoka romano kun la riĉa vortprovizo necesa por priskribo de lokoj, homoj, sentoj kaj aferoj el ordinara vivo.

ĵ. vaŝe

Vivo de Zamenhof

Vivo de Zamenhof – reeldono kun aldonoj

Multaj el ni jam havas (aŭ eĉ pli bone, legis) la biografion "Vivo de Zamenhof". Ne multaj konfesos ke ili ĝin supraĵe legis (se entute legis). Tamen de la komenco ĝi estas historia dokumento, vera trezoro : Edmond Privat aperigis la unuan veran biografion de Zamenhof en 1920. Kompreneble la tono estas emfaza, ne nur pro la tiama stilo : la genion de la Majstro, Edmond Privat fervore admiris. Videble li same fervore amis la homon, kaj jam de la komenco komplete aliĝis al la idealo. Oni memoru ke li konatiĝis kun Zamenhof en 1905, tiam li estis adoleskanto, kaj tuj aktivis. Abundas adjektivoj, paroladaj insistoj, mallongaj sed insistaj frazoj. Li insistas pri la ideoj naskintaj la lingvon : ne temas nur pri simpla komunikilo, ĉar, oni konsentu aŭ ne, ĉiu ideo en Zamenhofo respondas al spirita evoluo de dikredanto. Oni ne povas ne emociiĝi antaŭ la forto de la idealo, kiuj regis la vivon de humanisto, ĝis ofero, kaj gvidis lin al pli kaj pli fortaj konvikiĝoj super gentaj kaj religiaj apartenoj, eĉ super la lingva demando. Alfrontiĝon inter laikemo de la esperantistaro kaj la firma religiemo de Zamenhof, simple sekvis iompostioma retiriĝemo, tute logike por profunde honesta homo.

Kion aldonas Ulrich Lins per la redaktado de tiu nova eldono ? En la enkonduko, li klarigas la kondiĉojn, en kiuj Edmond Privat povis verki biografion : unue dum Zamenhof ankoraŭ vivis okaze de renkontoj, due post lia forpaso, per dokumentoj kaj komentoj provizitaj de la familio. Laŭlonge de la teksto, Ulrich Lins zorge komentas per novaj informoj kiuj prilumas la iamajn asertojn. La tiaman kuntekston li evidentigas per komparado inter la Plena Verkaro de Zamenhof, kompilita de Ludovikito (Ito Kanzi), kaj la Originala Verkaro kompilita de Johannes Dietterle. La biografion li do efike kompletigas per historiaj informoj pri la cirkonstancoj.

Plej aktuala restas tiu biografio, ne nur ĉar ĝi konatigas intime la iniciinton de Esperanto, sed ankaŭ ĉar ĝi fidele reliefigas la ideojn de Zamenhof, kies idealo larĝe preterpasis nuran lingvon : se oni dubas, ke Esperanto estas io alia ol lingvo, oni simple legu tiun “Vivon de Zamenhof”. Pri la aŭtoro mem, oni ne maltrafu la finan resumeton de lia vivo, redaktitan de Ulrich Lins : Edmond Privat en si mem meritas tutan libron. Lia eksterordinara vivo estas ekzemplo de sindediĉo, engaĝiĝo, kaj videble konstanta scivolemo.

“Vivo de Zamenhof”, de Edmond Privat, redaktita de Ulrich Lins, kun notoj, bibliografio, indekso de la cititaj nomoj, biografieton de Edmond Privat (171p, eldonita de UEA 2007)

MHD por Le Monde de l'Espéranto

Tien

Antaŭ kelkaj monatoj, mi legis "Tien", ŝlosilon, kiu ebligas al mi eniri la malhelajn mensajn tavolojn.

La elfosado de io terura, kiu okazis infanaĝe, ne estis facila. Tiu rakonto, la seksperforto farita de kuzo dekokjara al knabeto sesjara estas gorĝprema, des pli ke la "frenezula" adolesko minacas strangoli la etulon se li plendos. Do, la etulo silentis dum jaroj. Okaze de studado pri psikologio, li provis kompreni la damaĝigajn implicojn, kaj li pardonis sian turmentiston.

Por atingi "Tien", nun necesas apogi manon sur specifan rokon de tre alta montaro. Malfermiĝanta fendego rivelas valon : magia la pejzaĝo, magiaj la homoj, kiuj senbalastiĝas de malamo, kolero, krueleco. Certe, iom da hipnozo povos helpi, ĉar la diablo ankoraŭ ne vaporiĝis ... kaj devas resti nur bonaj sentoj. Kiam ŝanĝiĝos nia mondo por esperigi harmonion ?

Sabine Ardouin

Homoj manĝantaj

homoj manĝantaj

homoj manĝantaj / hemmi yô, trad. doi ĉieko. - jokohamo: mevo-libroj, 2002. - 244 p.

j. hemmi, esplorĵurnalisto, vagas tra diversaj landoj. li rigardas, kion homoj manĝas, kaj kiel homoj manĝas. li ne nur rigardas, li demandas pri manĝaĵoj kaj manĝkutimoj, li gustumas, li kunmanĝas. eĉ en malriĉaj landoj, eĉ en landoj sub milito, eĉ en malliberejoj li enketas, kaj tra tiu simpla temo li ekkonas homojn kaj sociojn. li konkludas per kelkaj malpezaj pripensoj, sed la valoro de la libro kuŝas prefere en ĝia unuavide naiva, sed fakte klarvidiga prezento de vivkondiĉoj, en kiuj homoj persiste konservas tradiciajn manĝmanierojn.

ĉ. doi avertas, ke li devis rapidigi la tradukon por publikigo en 2002. eble pro tio restas manpleno da neklaraj vortoj en la teksto (ondolo, termanĝuo...). malgraŭ tio la rakonto fluas sentede, kaj mi volonte kunvojaĝis kaj ekkonis krotajn fiŝkaptistojn, tevendiston en vjetnama trajno, kafopreparantojn en etiopiaj vilaĝoj kaj multajn aliajn...

ĵ. vaŝe