Regulus

regulus / lorjak. - ascoli piceno: edizioni gabrielli, 1981. - 340 p.

lorjak (oficialnome j. l. mahé) elektis kiel lokon por historia romano parizon, kaj kiel tempon la deksepan jarcenton. la medio estas la densa, vigla franca ĉefurbo, en kiu "regulus", korporaciestro de oraĵistoj kaj skabeno en la urba administro, iun tagon subite malaperas. la familio esploras, gazetisto priserĉas, la polico enketas... regulus siaflanke provas eskapi el sinsekvaj malliberejoj, provas diveni, kiu rabis lin kaj por kiu celo... la agado impetas, ĉiu parto enhavas surprizojn kaj lasas enigmojn por la sekvo.

kontraste al aliaj verkoj de lorjak, ĉi tiu ne impresas kiel distraĵo rapide redaktita. helpate de historiisto, la aŭtoro atente bildigis la medion, kaj plektis ĝian priskribadon en la agadon. la roluloj havas klarajn aspektojn kaj karakterojn, iom karikaturajn por amuzo de la leganto.

neeviteble la zorga prezento de historiaj objektoj, moroj, institucioj kaj aliaj necesigas abundan vortprovizon. plie lorjak senhezite uzas francajn hom- kaj loknomojn kaj iafoje parolas per kontrastoj, ironiaj troigoj aŭ metaforoj. iom rezignante pri kompreno de ĉiuj ĉi detaloj oni legos la tuton laŭ la taŭga, rapida ritmo de agado-rakonto, kiu plaĉos al ŝatantoj de la „tri muskedistoj“ aŭ aliaj similaj aventurromanoj en historia vesto.

ĵ. vaŝe

Marta

marta / eliza orzeszkowa, trad. ludoviko lazaro zamenhof. - bielsko-biała: kleks, 1999. - 256 p.

originalo el: 1872.
esperanta traduko el: 1910.
en la reto: http://www.esperanto.pl/page.php?tid=206000

fine de la deknaŭa jarcento juna vidvino kun filineto provas vivteni sin memstare. tra la pola ĉefurbo, varsovio, ŝi serĉas laboron, kiun ŝi kapablus plenumi: muzikinstruon, desegnadon, ŝtofovendadon, lingvoinstruon... ĉiajn aferojn tiam lernatajn de inoj, ĉiajn aferojn, por kiuj ilin oni malakceptas kiel profesiulojn, jen ĝentile, jen abrupte. la aŭtoro bildigas socion, kiu fortenas virinojn el profesia vivo.

siatempe la romano estis avangarda per sia temo, kaj tiurilate ĝi interese vidigas la intertempan evoluon de seksaj roloj en eŭropo. avangarda ĝi ne estis stile, kaj sekve post unu jarcento ĝia patosemo sonas eksmode:

Kun vizaĝo levita al la malluma ĉielo ŝi etendis ambaŭ manojn supren. Ŝia buŝo malfermiĝis kaj eligis neklaran ekkrion. Ĉu ŝi ĵetis al la stelplena ĉielo suferplenan plendon, ĉu ŝi elĝemis vorton de pardono, ĉu eble la nomon de sia infano? Neniu klare aŭdis.

tiu libro restas tamen referencverko. en ĝi zamenhof provis la lingvon internacian en traduko de modernepoka romano kun la riĉa vortprovizo necesa por priskribo de lokoj, homoj, sentoj kaj aferoj el ordinara vivo.

ĵ. vaŝe

Vivo de Zamenhof

Vivo de Zamenhof – reeldono kun aldonoj

Multaj el ni jam havas (aŭ eĉ pli bone, legis) la biografion "Vivo de Zamenhof". Ne multaj konfesos ke ili ĝin supraĵe legis (se entute legis). Tamen de la komenco ĝi estas historia dokumento, vera trezoro : Edmond Privat aperigis la unuan veran biografion de Zamenhof en 1920. Kompreneble la tono estas emfaza, ne nur pro la tiama stilo : la genion de la Majstro, Edmond Privat fervore admiris. Videble li same fervore amis la homon, kaj jam de la komenco komplete aliĝis al la idealo. Oni memoru ke li konatiĝis kun Zamenhof en 1905, tiam li estis adoleskanto, kaj tuj aktivis. Abundas adjektivoj, paroladaj insistoj, mallongaj sed insistaj frazoj. Li insistas pri la ideoj naskintaj la lingvon : ne temas nur pri simpla komunikilo, ĉar, oni konsentu aŭ ne, ĉiu ideo en Zamenhofo respondas al spirita evoluo de dikredanto. Oni ne povas ne emociiĝi antaŭ la forto de la idealo, kiuj regis la vivon de humanisto, ĝis ofero, kaj gvidis lin al pli kaj pli fortaj konvikiĝoj super gentaj kaj religiaj apartenoj, eĉ super la lingva demando. Alfrontiĝon inter laikemo de la esperantistaro kaj la firma religiemo de Zamenhof, simple sekvis iompostioma retiriĝemo, tute logike por profunde honesta homo.

Kion aldonas Ulrich Lins per la redaktado de tiu nova eldono ? En la enkonduko, li klarigas la kondiĉojn, en kiuj Edmond Privat povis verki biografion : unue dum Zamenhof ankoraŭ vivis okaze de renkontoj, due post lia forpaso, per dokumentoj kaj komentoj provizitaj de la familio. Laŭlonge de la teksto, Ulrich Lins zorge komentas per novaj informoj kiuj prilumas la iamajn asertojn. La tiaman kuntekston li evidentigas per komparado inter la Plena Verkaro de Zamenhof, kompilita de Ludovikito (Ito Kanzi), kaj la Originala Verkaro kompilita de Johannes Dietterle. La biografion li do efike kompletigas per historiaj informoj pri la cirkonstancoj.

Plej aktuala restas tiu biografio, ne nur ĉar ĝi konatigas intime la iniciinton de Esperanto, sed ankaŭ ĉar ĝi fidele reliefigas la ideojn de Zamenhof, kies idealo larĝe preterpasis nuran lingvon : se oni dubas, ke Esperanto estas io alia ol lingvo, oni simple legu tiun “Vivon de Zamenhof”. Pri la aŭtoro mem, oni ne maltrafu la finan resumeton de lia vivo, redaktitan de Ulrich Lins : Edmond Privat en si mem meritas tutan libron. Lia eksterordinara vivo estas ekzemplo de sindediĉo, engaĝiĝo, kaj videble konstanta scivolemo.

“Vivo de Zamenhof”, de Edmond Privat, redaktita de Ulrich Lins, kun notoj, bibliografio, indekso de la cititaj nomoj, biografieton de Edmond Privat (171p, eldonita de UEA 2007)

MHD por Le Monde de l'Espéranto

Tien

Antaŭ kelkaj monatoj, mi legis "Tien", ŝlosilon, kiu ebligas al mi eniri la malhelajn mensajn tavolojn.

La elfosado de io terura, kiu okazis infanaĝe, ne estis facila. Tiu rakonto, la seksperforto farita de kuzo dekokjara al knabeto sesjara estas gorĝprema, des pli ke la "frenezula" adolesko minacas strangoli la etulon se li plendos. Do, la etulo silentis dum jaroj. Okaze de studado pri psikologio, li provis kompreni la damaĝigajn implicojn, kaj li pardonis sian turmentiston.

Por atingi "Tien", nun necesas apogi manon sur specifan rokon de tre alta montaro. Malfermiĝanta fendego rivelas valon : magia la pejzaĝo, magiaj la homoj, kiuj senbalastiĝas de malamo, kolero, krueleco. Certe, iom da hipnozo povos helpi, ĉar la diablo ankoraŭ ne vaporiĝis ... kaj devas resti nur bonaj sentoj. Kiam ŝanĝiĝos nia mondo por esperigi harmonion ?

Sabine Ardouin

Homoj manĝantaj

homoj manĝantaj

homoj manĝantaj / hemmi yô, trad. doi ĉieko. - jokohamo: mevo-libroj, 2002. - 244 p.

j. hemmi, esplorĵurnalisto, vagas tra diversaj landoj. li rigardas, kion homoj manĝas, kaj kiel homoj manĝas. li ne nur rigardas, li demandas pri manĝaĵoj kaj manĝkutimoj, li gustumas, li kunmanĝas. eĉ en malriĉaj landoj, eĉ en landoj sub milito, eĉ en malliberejoj li enketas, kaj tra tiu simpla temo li ekkonas homojn kaj sociojn. li konkludas per kelkaj malpezaj pripensoj, sed la valoro de la libro kuŝas prefere en ĝia unuavide naiva, sed fakte klarvidiga prezento de vivkondiĉoj, en kiuj homoj persiste konservas tradiciajn manĝmanierojn.

ĉ. doi avertas, ke li devis rapidigi la tradukon por publikigo en 2002. eble pro tio restas manpleno da neklaraj vortoj en la teksto (ondolo, termanĝuo...). malgraŭ tio la rakonto fluas sentede, kaj mi volonte kunvojaĝis kaj ekkonis krotajn fiŝkaptistojn, tevendiston en vjetnama trajno, kafopreparantojn en etiopiaj vilaĝoj kaj multajn aliajn...

ĵ. vaŝe

Esperanto sen mitoj

ESPERANTO SEN MITOJ: Dua prilaborita eldono 2003

de Marcus Sikosek Antwerpeno: Flandra Esperanto-Ligo

paĝoj 367. ISBN 9071205703

Ĉi tiu libro, verkita de elstara esperantologo kun detalaj scioj pri la historio de la E-movado, estas tre eble la plej grava E-libro, kiu iam eldoniĝis, ĉar ĝi celas neniom malpli, ol la maturiĝon de nia komunumo. Je la unua fojo, tutsimple, esperantologo diras la veron, kun plena dokumentado, pri la troigoj, misasertoj kaj miskredoj, kiuj karakterizis multajn el la tradiciaj propagandistoj de la E-movado.

Oni ne devas kredi, ke ĉio tio estis trompintenca. Estas facile komprenate, ke homoj eĉ subkonscie inklinas misprezenti faktojn, kiam ili forte kredas, ĉu prave ĉu neprave, je la esenca boneco de sia afero.

La kritikoj de Sikosek (nun Van Dijk) elfoliiĝas en kadro de rekomendoj por taŭga kaj responsa informado pri E-o. Tiel la libro havas pozitivan aspekton, kaj ne riskas akuzojn pri subminado de la E-movado. La verko antaŭsupozas, ne neas, la dezirindecon de tiu tradicia strebado pliigi la nombron de E-istoj, kiu nomiĝas kutime "disvastigado".

La libro dividiĝas en sep sekciojn: senmitaj informado, komunumo, strategioj (manifestoj), subtenantoj, lingvo, planlingvoj ĝenerale, kaj la kulto de Zamenhof. En ĉiu sekcio la honestema leganto spiras bonvenan freŝan aeron, kaj eble sin aŭdas murmuri "Fine!" Eble estas tiuj, kiuj post la apero de tia verko ĝenas sin pri la estonteco de nia lingvo; sed necesas tre serioze konsideri, ke kiam ajna homgrupo atingas la stadion, kie ĝi efektive timas la veron, ĝi estas en profunda kaĉo.

Mi ne ripetos la enhavon de la libro; tion jam faris aliuloj. Sed je la dua lego mi rimarkis du punktojn, kiujn la unuan fojon mi pretervidis. Unu estas, ke Sikosek plurfoje uzas la vorton 'hobio' rilate E-on, kaj ĉiam kun pozitiva aŭ neŭtrala nuanco. Tio estas laŭ mi interesa. La alia estas pli-malpli severa kritiko al la Civito, specife surbaze de ties misprezentoj -- eble laŭ la aŭtoro la "organizitaj raŭmistoj" emas sekvi iom la tradician, nun diskredititan, vojon.

Kiugrade la verko de Sikosek efikas sur la E-movado(j) mi ne certas. Aktivuloj diras al mi, ke ĝi ja efikas, kaj ke E-informado nun multe pli respondecemas. Mi esperas, ke jes. Minimume, jam ne haveblas la senkulpigo "mi ne sciis".

Ken Miner

la nebulozo de andromedo

la nebulozo de andromedo / ivan efremov, trad. jurij finkel. - http://www.esperanto.mv.ru/Efremov/andromedo.html, 2006-2007. - ≈ 150 p.

originala titolo: „туманность андромеды“, 1955–1956.

j. finkel tradukis plurajn atentindajn verkojn el la sovetia sciencfikcio. dum la internacia ĝenro senlace bataligis homojn kontraŭ vilaj eksterteranoj, la sovetia skolo devis esti optimisma aŭ minimume instrua. ĝi do interalie revis, kiel la homaro povus progresi ne nur maŝine kaj teĥnike, sed ankaŭ socie kaj mense.

la nebulozo de andromedo estas malproksima galaksio, el kiu la leganto vidos nur misteran kosmoŝipon sur malproksima planedo. sed paralele al kosma vojaĝo, kaj pli interese, la agado situas sur estonta tero, kiun unuiĝinta homaro racie regas: klimato, terkultivo, energifontoj, transporto, instruado, belartoj kaj sociaj funkcioj aspektas alie kaj pli harmonie, ol en la nuna mondo.

kompreneble la loĝantoj de tia plibonigita mondo iom malreliefas. el ilia vivo ŝajne malaperis ne nur malpaco, sed ankaŭ ĉia metafiziko aŭ zorgo pri la senco de vivo. ili tamen ne estas aŭtomatoj: fervora sciencisto kaŭzas mortigan akcidenton kaj devas fronti la juĝon de kunhomoj kaj sian konsciencon.

la tradukinto ne ŝanĝis la stilon de la verko. oni do atendu iom longajn priskribojn kaj surprizajn vortordojn ("...ŝi forgesis pri staranta apude fotelo..."). kompense oni ĝuos pensinstigan rakonton okazantan en utopia sed ne realfremda mondo. la libro disponeblas en la reto kaj estas libere printebla.

ĵ. vaŝe